ՊԱՏՄԱՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՇԵՆՔԵՐ
ՆԱՀԱՆԳԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՇԵՆՔ (ՆԱՀԱՆԳԱՊԵՏԱՐԱՆԻ ՇԵՆՔ) ԵՎ ՄԱՍՆԱՇԵՆՔ
1876 թ.; XIX դ. վերջ - XX դ. սկիզբ
Պետ. ցուցիչներ՝ 1.6.203.13, 1.6.203.13.1
Մասնաշենք՝
1876 թ., շինարար՝ Միխայիլ Ֆոն դեր Նոննե
Նահանգապետարան՝ XIX դ. վերջ - XX դ. սկիզբ, ճարտարապետ՝ Վասիլի Միրզոյան
Շենքը գտնվում է Հանրապետության փողոցում՝ Տիգրան Մեծ պողոտայի և Փավստոս Բուզանդի փողոցի միջև ընկած թաղամասում, Հանրապետության փողոց, 32 հասցեում: Բաղկացած է իրար հարող երկու մեծ ու փոքր ծավալներից, որոնք միմյանց նման չեն ո´չ հատակագծային կառուցվածքով, ո´չ ծավալատարածական հորինվածքով և ո՛չ էլ ճակատների ու ինտերիերի դեկորատիվ հարդարանքով:
1853 թ. կնքված պայմանագրի համաձայն՝ Երևանի քաղաքային խորհուրդը
25 տարի ժամկետով վարձակալել է ազգությամբ պարսիկ Հաջի Աբաս Քյալբալայ Աբդու Հուսեին-օղլու փոքրիկ, հողաշեն տունը՝ տարեկան վճարելով 600 ռուբլի գումար: Շենքը բաղկացած էր 9 սենյակից, 2 նախասենյակից, ցախանոցից:
1876
թ. բոլոր հարցերը Հուսեին-օղլու հետ կարգավորելուց հետո, պայմանագրի ժամկետը դեռ չլրացած,
քաղաքային խորհուրդը քանդել է հողաշեն շինությունը և կառուցել է ներկայիս փոքր, միահարկ, ցածր ու սև տուֆե մասնաշենքն իբրև Պարսից հյուպատոսի աշխատասենյակ (1876-1920 թթ.): Նախագծի հեղինակը ազգությամբ գերմանացի, նահանգական ինժեներ Միխայիլ Ֆոն դեր Նոննեն է, ում ղեկավարությամբ էլ շենքը կառուցվել է:
XIX-XX դդ. սահմանագծին
փոքր մասնաշենքին կցվել է Վասիլի Միրզոյանի նախագծով կառուցված
Նահանգական վարչության նարնջագույն տուֆից շարված, երկհարկանի, մեծ շենքը (ձախից) և
Ֆոն դեր Նոննեի եկամտաբեր տները (աջից):
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո տարածքը տրամադրվել է Հայ օգնության կոմիտեին:
1924-ից այստեղ գործել է կուսակցական երեկոյան բարձրագույն դպրոց, իսկ 1927 թ. տարածքում անցկացվել է էլեկտրականություն: 1928 թ., կուսակցական դպրոցի ղեկավարության հետ համաձայնության գալով, ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանն Իտալիայում պատվիրել է հոյակապ ջահ, որը մինչ օրս էլ կախված է մասնաշենքի առաստաղից: Տարածքը շուրջ 18 տարի եղել է ռազմական դատախազի նստավայրը, ապա մի քանի տարի դատարկ է թողնվել:
1964 թ. տարածքը տրամադրվել
է նորաստեղծ Պատմական հուշարձանների պահպանման հայկական ընկերությանը (հետագայում՝
դաշնություն, 2020-ից՝ «Բնօրրան» պատմական հուշարձանների պահպանման հայկական ընկերություն): Մասնաշենքը տասնամյակներ
շարունակ եղել է ընկերության նախագահի աշխատասենյակը:
Նահանգական վարչության շենքը երկհարկ, մեծ կառույց է: Ունի ուղղանկյուն հատակագիծ (22.7 մ x
15.9 մ): Սենյակները բաժանված են միջանցքով (սենյակների թռիչքներն են՝
5.4 մ, 5.2 մ, սենյակներից մեկի չափերն են՝
37.6 քառ. մ, միջանցքի թռիչքը՝ 1.69 մ):
Փոքր մասնաշենքի հետ կապվում է միջանցքի աջ կողմում բացվող մուտքով:
Ուղղանկյուն հատակագծով հյուպաթոսական, փոքր մասնաշենքը (Հանրապետության փողոցի երկարությամբ՝ 5.8 մ, դեպի տարածքի խորքը՝
8.3 մ) ունի մեկ սենյակ՝ դիրքորոշված դեպի փողոց (27.9 քմ) և երկու խորշեր (դիրքորոշված դեպի հակառակ կողմ):
Ի տարբերություն մեծ շենքի դեկորատիվ զուսպ ձևավորման, մասնաշենքի ճակատի դեկորատիվ հարդարանքն իր նմանը չունի Երևանում պահպանված XIX-XX դ. սկզբի ճարտարապետական հուշարձանների մեջ: Նրա գեղարվեստական լուծման հիմնական մոտիվը զույգ պատուհանների վերնամասում քանդակված վարդյակն է՝ հարդարված հյուսկեն զարդամոտիվներով: Ինտերիերը զարդարում են հայելանման ապակուց շթաքարերը և որմնանկարները: Վերջինս կատարվել են հայ վարպետների կողմից, հայկական և պարսկական զարդամոտիվների համադրությամբ: Վերականգնվել են 1949 և 1974 և 2016 թթ.:
Կրող պատերը տուֆից են՝ շարված շաղախով, հիմնական երկհարկանի ծավալը՝ նարնջագույն, փոքր մասնաշենքը՝ սև: Փողոցահայաց
ճակատները շարված է սրբատաշ քարով: Ծածկերը հարթ են, փայտից: Տանիքը թեք է:
2014-2016
թթ. ԻԿՕՄՈՍ-ի հայկական բաժանմունքի (որն զբաղեցնում էր շենքի մի հատվածը) միջոցներով շենքը մասնակիորեն վերանորոգվել է, մասնաշենքի որմնանկարները և հայելիները հիմնովին թարմացվել են:
«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ
Երևանի քաղաքապետարան