ՊԱՏՄԱՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՇԵՆՔԵՐ
ԵՐԵՎԱՆԻ ՆԱՀԱՆԳԱՊԵՏԻ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ ԵՎ ՏՈՒՆ (ՀՀ ԵՎ ՀԽՍՀ ԱՌԱՋԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՇԵՆՔ)
1905-1910 թթ.
Պետ. ցուցիչ՝ 1.6.203.8
Ճարտարապետ՝ Վասիլի Միրզոյան
Շենքը գտնվում է Հանրապետության և Մելիք-Ադամյան փողոցների ու Տիգրան Մեծի պողոտայի խաչմերուկում՝ Հանրապետության փող., 37 հասցեում՝ Միխայիլ Ֆոն դեր Նոննեի եկամտաբեր տների դիմաց:
1905-ից ընտանիքով այս տանն է ապրել և աշխատել Երևանի նահանգապետ (1896-1916 թթ.), կոմս Վլադիմիր Տիզենհաուզենը: Նահանգապետի գրասենյակից և նահանգապետարանի մոտակա շենքից փողոցն ստացել է Գուբերնսկայա (Նահանգական) անվանումը (Հայաստանի առաջին հանրապետության տարիներին վերանվանվել է Հանրապետության փող., խորհրդային առաջին տարիներին՝ Լենինի, ապա՝ Ալավերդյան, իսկ Երրորդ հանրապետության օրոք վերստին՝ Հանրապետության փողոց)։
1918-1920 թթ. շենքում գործել է Հայաստանի առաջին Հանրապետության կառավարությունը։ Այս շենքում են աշխատել այդ կառավարության բոլոր չորս վարչապետերը՝ Հովհաննես Քաջազնունին, Ալեքսանդր Խատիսյանը, Համազասպ Օհանջանյանը և Սիմոն Վրացյանը, ինչպես նաև՝ արտաքին գործերի նախարար Սիրական Տիգրանյանը, ներքին գործերի նախարար Արամ Մանուկյանը և այլք։
Սարդարապատի հերոսամարտի (1918 թ., մայիս) ավարտից հետո հենց այս շենքի երկրորդ հարկի կիսաշրջանաձև պատշգամբից է առաջին հանրապետության հիմնադիր Արամ Մանուկյանը հայտարարել Հայաստանի անկախությունը և ծածանել հայկական եռագույնը:
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո շենքն զբաղեցրել են Հայաստանի հեղափոխական կոմիտեն և Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը,
որը ղեկավարել են Սարգիս Կայսանը
(Հեղկոմի առաջին նախագահ,
1920-1921 թթ.) Ալեքսանդր Մյասնիկյանը (Հեղկոմի վերակազմավորումից հետո՝ ՀԽՍՀ Ժողկոմխորհի նախագահ և զինվորական ժողկոմ,
1921-1922 թթ.):
1965-1998 թթ. այստեղ են գործել ՀԽՍՀ Սփյուռքահայության հետ մշակութային կապի կոմիտեն,
նրա «Հայրենիքի ձայն»
շաբաթաթերթի խմբագրությունը և պետական այլ հաստատություններ:
1987-1988 թթ., պահպանելով ընդհանուր ճարտարապետական ոճը, շենքին հյուսիսից կցակառուցվել է Մելիք-Ադամյան փողոցի նոր մասնաշենքը, որի նպատակն էր Ալավերդյան և Մելիք-Ադամյան փողոցների եռանկյունում վերստեղծել Հին Երևանին բնորոշ քաղաքային միջավայր:
Նահանգապետի տունը երկհարկանի է, նկուղով: Գլխավոր ճակատի երկարությունը Հանրապետության փողոցի կողմից 41.6 մ է, ձախ թևի լայնությունը՝ 16.8 մ, աջինը՝ 13.3 մ: Հատակագիծը պայմանավորված է տեղանքով, որի պատճառով հարավարևելյան և արևմտյան պատերը միասին կազմում են սուր անկյուն (հատակագծում կլորացվել է), իսկ արևմտյան վեց սենյակները սեղանաձև են:
Առաջին հարկը տրամադրված էր Երևանի նահանգապետի գրասենյակին:
Շենքի միջին մասում՝ նրա լայնակի առանցքով նախասրահն է ու աստիճանավանդակը (լայնությունը՝
3 մ և 5 մ): Ծավալատարածական հորինվածքում գեղարվեստորեն մշակված են հարավարևելյան
և արևմտյան ճակատները: Անցումը համաչափ է, կիսաշրջանաձև, մետաղե, ցանցկեն, բարձակային
պատշգամբով: Բոլոր բացվածքներն ուղղանկյուն են: Շարվածքում օգտագործված են տարբեր գույնի
քարեր. պատերի հիմնական սև ֆոնի վրա վարդագույն տուֆով առանձնանում են բաժանումները,
ելուստներն ու գոտիները, դեկորատիվ տարրերը (բացվածքների շրջակալներ, մոդուլյոններ,
քիվերի ատամիկներ և այլն): Պատերը հարդարված են ծեփածո զարդաքանդակներով, պատի վառարանները
շարված են վարդյակի և ծաղիկների տեսքով գունավոր խճասալիկներով: Կրող պատերը շարված
են քարից՝ կրաշաղախով (հաստությունը՝ 76-96 սմ): Փողոցի կողմի ճակատները երեսպատված
են տուֆով: Ներսի պատերի համար օգտագործվել է կավաշաղախով ծղոտը: Ծածկերը փայտից են,
հարթ, նկուղների թաղերը՝ քարից:
ՀՀ կառավարության
2000 թ. հոկտեմբերի 17-ի N 654 որոշմամբ շենքը Ամերիկայի հայկական համագումարի առաջարկով
փոխանակվել է Կառավարության երրորդ շենքի շարունակությունը հանդիսացող շինության հետ,
որը համագումարի սեփականությունն էր։
2006-2010 թթ.
շենքի ներսի ծավալները հիմնովին քանդվել և վերակառուցվել են, ավելացվել են վերնահարկեր:
Պահպանվել են միայն արտաքին պատերը (արտաքին տեսքը):
2010 թ. հուլիսի
12-ին շենքը վերաբացվել է որպես բարերարներ Հրայր և Աննա Հովնանյանների հիմնադրամի
ու Ամերիկայի հայկական համագումարի գրասենյակների մշտական ներկայացուցչություն: Շենքը
նաև բիզնես կենտրոն է, որտեղ տեղակայված են տարբեր կազմակերպություններ («Տաշիր պիցցա»,
«Արցախբանկ» և այլն):
«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ
Երևանի քաղաքապետարան