ՊԱՏՄԱՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՇԵՆՔԵՐ
ՊԵՏՐՈՍ ԷՍԱՊՅԱՆԻ ՏՈՒՆԸ ԵՎ ՊԱՀԱԾՈՅԻ ԳՈՐԾԱՐԱՆԸ
1911 թ.
Շենքը գտնվում է Տիգրան Մեծ պողոտայի և Դեղատան փողոցի միջև ընկած թաղամասում՝ Մ. Մկրտչյան փողոց, 9 հասցեում:
1903 թ. Պետրոս Էսապյանը (Էսապով) կառուցեց մրգերի պահածոյի և խյուսի գործարան, որն իր տեսակի մեջ առաջինն էր Անդրկովկասում: Գործարանի արտադրանքն արտահանվել է Ռուսաստան, Լեհաստան,
Լիտվա, Ֆինլանդիա, Թիֆլիս, Բաքու և Բաթումի: Հիմնադրումից կարճ ժամանակ
անց գործարանը մեծ համբավ է ձեռք բերել: Առաջին պարգևը՝ ոսկե մեդալն ու պատվո հավաստագիրը, Էսապյանը ստացել է 1905 թ.՝ Բելգիայում գյուղատնտեսական ցուցադրության ժամանակ։ 1907 թ. պահածոյի գործարանը ստացել է երկու մրցանակ՝ Լոնդոնի Գրան-պրի և Վիեննայի միջազգային ցուցադրության ժամանակ՝ ոսկե մեդալ:
1911 թ. կառուցված շենքը երկհարկ է, նկուղով: Ունի Г-աձև հատակագիծ, սենյակների երկշարք դասավորություն, որոնք դիրքորոշված են դեպի փողոց (այս կողմում են բարձակային երկու պատշգամբները), և դեպի բակ (որտեղ սրահներն են):
Շենքի մի ծայրում մուտքն է, մյուսում՝ երթանցը: Գլխավոր ճակատի հարթությունը բաժանված է կողային ուղղաձիգ ջլատումներով, որոնք ավարտվում են աստիճանաձև հսկայական պարապետով: Մուտքերի և պատուհանների շրջակալները ու լուսամուտատակի պատերն ունեն ինքնատիպ երկրաչափական զարդաքանդակներ, իսկ ծոփորը, մոդուլյոնների միջև ընկած տարածությունը և ցանցկեն պատշգամբներն ունեն բուսական բարձրաքանդակներ: Կրող պատերը խառը քարերից են՝ շաղախով շարված: Ծածկերը տափակ են, փայտից: Տանիքը թեք է: Գլխավոր ճակատը և պատշգամբները շարված են սև տուֆից: Սրահները փայտից են:
Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո գործարանը պետականացվել
է և գործել է մինչև 1929 թ.:
«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ
Երևանի քաղաքապետարան