ՊԱՏՄԱՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՇԵՆՔԵՐ

Մ.թ.ա. VII դ.

Պետ. ցուցիչ՝ 1.6.157

Կառուցող՝ Վանի թագավոր Ռուսա Բ (մ.թ.ա. 685-645 թթ.)

Սկիզբ է առնում Հրազդան գետի ձախ ափից, ՔանաքեռՀէԿ-ից 1 կմ գետի հոսանքով ներքև, այն նույն ջրհավաքից, որտեղից սկիզբ է առնում Դալմայի ջրանցքը։ Անցնում է նաև Արաբկիր վարչական շրջանով: Ոռոգում է Հրազդանի կիրճի այգիները, ապա անցնելով կիրճի լանջերով ու կարճ թունելով՝ հասնում է Կոնդ թաղամաս, որտեղից մի ճյուղը, մտնելով 200 մ երկարությամբ թունելը, հատում է Գետառը և թափվում Վարդավառի լիճ:

Ենթադրվում է, որ հիմնել է Վանի Ռուսա Բ թագավորը, քանի որ Երևանի մյուս ջրանցքների նման կառուցված է բիայնական ջրաշինության սկզբունքներով:

Գրավոր աղբյուրներում առաջին անգամ հիշատակվում է Մխիթար Այրիվանեցու (XIII դ.) «Պատմություն ժամանակագրական» աշխատության մեջ՝ որպես «Երևանի առու», այնուհետև՝ XVIII դ., Սիմեոն կաթողիկոս Երևանցու «Ջամբռ» աշխատության մեջ: Այրիվանեցին թեև գրում է 1031 թ. Ապիրատ իշխանի կողմից առու հանելու մասին, բայց խոսքն իրականում ջրանցքը վերականգնելու մասին է:

Ջրանցքը «Մամուռ» անունով (արաբերեն նշանակում է «վերակառուցված») հայտնի է  XVII դ. առաջին քառորդից, երբ նորոգվել է պարսից Ամիրգունա խանի օրոք: Նորոգվել է նաև 1679 թ. ավերիչ երկրաշարժից հետո և 1822-1824 թթ., Երևանի վերջին սարդար Հուսեյն Ղուլի խանի օրոք: Այս ժամանակաշրջանում ջրանցքը ոռոգել է ամբողջ Կոնդը, Ձորագյուղի, Շահարի թաղամասերի այգիները և քարե ջրուղով ջուր մատակարարել Երևանի բերդին:

1840-ական թթ. ջրանցքի գլխավոր հունին կցվել է «Դալմա» անունը կրող ջրանցքը, որը ոռոգել է ներկայիս Արամի և Պուշկինի փողոցների տարածքում եղած այգիները: 1860-ական թթ. Դալմայի շարունակությունից տարված ջրանցքը ոռոգել է քաղաքի կենտրոնական թաղամասերը, ներկայիս Աբովյան փողոցի այգիները, և թափվել Գետառ գետը:

Խորհրդային իշխանության առաջին տարիներին՝ 1922-1923 թթ., կատարվել են Մամռի ջրանցքի հիմնանորոգման աշխատանքներ: Ներկայիս Թումանյան փողոցի վերջնամասում այն երկարացվել է մինչև Աբու Հայաթի ջրանցքը, ապա՝ հոսել ու թափվել Վարդավառի լիճ: 1923 թ. ջրանցքին տրվել է Ստ. Շահումյանի անունը: Այն պետք է ջուր մատակարարեր Հրազդանի ձորում կառուցվող խորհրդային Երևանի առաջին ՀԷԿ-ի (ճարտարապետ՝ Ալեքսանդր Թամանյան) չորս տուրբիններին: Այդ նպատակով որոշ տեղերում ջրանցքը խորացրել են, կառուցել ջրարգելակներ։ 1963 թ, ԵրՀԷԿ-ի դերիվացիոն ջրանցքի շահագործումը դադարեցնելուց հետո, Մամռի ջրանցքը վերածվել է քաղաքի կենտրոնական մասի անձրևային կոլեկտորի:

Երկարությունը մոտ 15 կմ է, թողունակությունը՝ 0,6 մ/վրկ.:

«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ

Երևանի քաղաքապետարան