ՊԱՏՄԱՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՇԵՆՔԵՐ

Մ.թ.ա. II-I հազարամյակներ – ուշ միջնադար

Պետ. ցուցիչ՝ 1.6.14

Գտնվում է Երևանի կենտրոնից փոքր-ինչ հյուսիս-արևմուտք՝ Հրազդան գետի աջափնյա, զառիկող լանջերով Ծիծեռնակաբերդ լեռնազանգվածի և դարավանդների վրա՝ պատմական Կոնդ թաղամասի դիմաց, Մեծ եղեռնի զոհերին նվիրված հուշահամալիրից մոտ 700 մ արևելք:

Ըստ ավանդության՝ այստեղ եղել է Հայոց պանթեոնի սիրո աստվածուհի Աստղիկի ապարանքը, որի երկրորդ հարկում ապրող ծիծեռնակները, որպես սուրհանդակներ, լուրեր էին տանում Աստղիկի սիրեցյալին՝ Վահագն աստծուն: Այդպես է առաջացել բլրի «Ծիծեռնակաբերդ» անվանումը:

Որոշ գիտնականներ Ծիծեռնակաբերդը նույնացրել են բյուզանդա­կան սկզբնաղբյուրներում հիշատակվող Խելիդոնիոն բերդի հետ (հունարենից թարգ­մանաբար նշանակում է «Ծիծեռնակա­բերդ»): Այդ նույնացման համար հիմք է ծառայել XI դ. II կեսի բյուզանդական ժամանակագիր Հովհաննես Սկիլիցեսի` 1047 թ. պատմական անցքերի մասին հիշատակությունը:

Արևելք-արևմուտք ձգվող հրվանդանի գագաթին, երկու դարավանդի վրա ամրոցի միջնաբերդն է, ուր պահպանվել են բազալտե զանգվածեղ քարերից կառուցված, 2-6 մ լայնությամբ պարիսպների, գագաթային մասում՝ ապարանքի (տաճար) հիմնապատերի մնացորդներ: Բազմաշարք դարավանդ-պարիսպները գագաթից աստիճանաձև իջնում են Հրազդանի ձոր:

1925 թ. ԵրևանՀԷԿ-ի շինարարության ժամանակ, Հրազդանի ափին հայտնաբերվել են ուշ բրոնզի դարի դամբարաններ:

1960-ական թթ. սկսած՝ բնակատեղիում կատարվել են հնագիտական հետազոտություններ, բացվել են տարբեր դարաշրջանների կառույցներ, հայտնաբերվել են հնագիտական հարուստ նյութեր: Վերջին պեղումներն իրականացվել են 1998 թ. և 2007 թ.: Պեղում­ների ղեկավար, հնագետ Հայկ Հակոբյանը, առկա հնագիտական նյութերի և շինարարական արվեստի հիման վրա հնավայրը թվագրել է մ.թ.ա. XII-IX դդ., նշել, որ կյանքն այստեղ շարունակվել է առնվազն մինչև ուշ միջնադար (XVII դ.):

Երևանի համար կարևոր այս հուշարձանը զգալի ավերածությունների է ենթարկվել: 1949 թ. իրականացվել են անտառատնկման լայնածավալ աշխատանքներ, իսկ ավելի ուշ շրջանում տարածքում կառուցապատման աշխատանքներ են իրականացվել, որոնց հետևանքով մայրաքաղաքի հնագույն պատմության և պատմամշակութային կերպարի համար կարևոր նշանակություն ունեցող բերդշենի մի զգալի մասը խաթարվել է:

Բրոնզի դարում կառուցված Ծիծեռնակաբերդն անընդմեջ բնակեցված է եղել առնվազն 4000 տարի և էական նշանակություն է ունեցել Երևանի պաշտպանական համակարգում: Այն հնագույն, հին և միջնադարյան Երևանի պատմության ու մշակույթի բացառիկ հուշարձան է:

 «Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ

Երևանի քաղաքապետարան