ՊԱՇՏԱՄՈՒՆՔԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐ

1706-1710 թթ․

Պետ․ ցուցիչ՝ 1․6․74

Պատվիրատու՝ երևանցի մեծահարուստ Մելիք Աղամալ

Պատմական Կոնդ թաղամասի կենտրոնում է՝ Հովհաննես Կոզեռնի փող., 9 հասցեում։ Կառուցվել է 1679 թ․ մեծ երկրաշարժից կոր­ծանված եկեղեցու տեղում: Պատվիրատուն է նշանավոր մեծահարուստ Մելիք Աղամալը, ով ակտիվ գործունեություն է ծավալել Երևանի XVII դ. վերջի-XVIII դ. սկզբի սոցիալ-տնտեսական ու քաղաքական կյանքում: Նրա տոհմի անդամների հետ են առնչվում շինարարական ձեռնարկումները Սբ. Պողոս-Պետրոս ու Կաթողիկե եկեղեցիներում և, հատկապես, Սբ. Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու կառուցումը Կոնդում:

Եկեղեցու հին շենքը  երկու զույգ մույթերով, կիսաշրջանաձև խորանի երկու կողմում ուղ­ղանկյուն, թաղածածկ ավանդատներով եռանավ բազիլիկ, առանց գմբեթի, ընդարձակ (24,2 x 16,8 մ) կառույց էր: Երկթեք տանիքի վրա բարձրանում էր զանգակատան սյունազարդ, փոքր ռոտոնդան:

1863 թ․ եկեղեցու տա­րածքը պարսպապատվել է, 15 մ հեռու կառուցվել է դարպաս, որը 5.7 մ բարձրությամբ զույգ մույթերի վրա հենված կամարակապ կառույց է՝ քիվով, փոքր ճակտոնով ու սերովբեի պատկերաքանդակով:

1973 թ. հայ ազգային ճարտարապետության մեծ գիտակ Ռաֆայել Իսրայելյանը կազմել է եկեղեցու հիմնական վերակառուցման նախագիծը, որը սակայն, չի իրագործվել ճարտարապետի մահվան պատճառով: Աշխատանքները վերսկսվել են 1980-ական թթ. և եկեղեցին հիմնականում վերակառուցվել է (ճարտարապետ՝ Բաղդասար Արզումանյան, ինժեներ-կոնստրուկտոր՝ Ավետիք Թեքնեջյան, շինարար՝ Միքայել Հովհաննիսյան): Որոշ ընդհատումներով շինաշխատանքները շարունակվել են մինչ 2010-ական թթ.: 1997 թ․ արևմտյան ճակատին կցակառուցել են եռահարկ զան­գա­կատուն: Հանել են ռոտոնդան, ավելացրել են գմբեթ, բարեկարգել են տարածքը, քանդել են նաև դարպասը` վերաշարելու նպատակով (մինչ օրս մնում է չվերականգնված):

Եկեղեցու դեկորատիվ հարդարանքի տար­րերից են մուտքերի ճակատակալ քարերի, լուսամուտների եզրակալների տարատեսակ քանդակ­ները։ Շինարարական ար­ձա­նագրությունը փորագրված է արևելյան ճակատի վերնամասում, խաչ պատկերող չորս քարերի վրա: Ճակատներին ագուցված են բազմաթիվ խաչքարեր, որոնց գերակշիռ մասը նվիրված է Մելիք Աղամալի ընտանիքի անդամներին. հորը՝ Մելիք Ծատուրին, եղբորը՝ Մելիք Աղավելին, քրոջը՝ Խանումին, որդուն՝ Մելիք Նազին, դուստրերին՝ Սատաթին, Խանբեկուն և այլոց։ Եկեղեցու հարավային ճակատին՝ քիվի տակ, Աղեքսանդր Ա Ջուղայեցի կաթողիկոսին (աթոռակալել է 1706-1714 թթ.) նվիրված խաչքարն է, ում օրոք էլ կառուցվել է Կոնդի Սբ. Հովհաննես եկեղեցին:

Եկեղեցին կառուցված է կար­մրավուն սրբատաշ տուֆից՝ բազալտե ոչ բարձր հիմնախարսխի վրա։

 «Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ

Երևանի քաղաքապետարան